Demonstranten die wegen blokkeren roepen dat dit geweldloos is, maar is dat ook zo? Om hier een antwoord op te geven probeer ik vanuit de kernwaarden van het liberalisme geweld te definiëren.

De liberale samenleving

Een redelijk uitgangspunt in een liberale samenleving is dat mensen zelf bepalen wat zij een goed leven vinden. Daarbij maken ze zelfstandig keuzes om dat goede leven te bereiken. Die keuzes zijn niet vrijblijvend en niet onbeperkt. We leven in een wereld met andere mensen en onze keuzes hebben invloed op anderen. Het uitgangspunt daarbij is dat we anderen niet mogen schaden. Niet direct, maar ook niet indirect.

Schade wordt door John Stuart Mill in On Liberty gedefinieerd als inbreuk doen aan de handelingsvrijheid van een individu. Dat gaat dus verder dan fysieke of psychische schade waarbij iemand anders handelt dan zonder die toegebrachte schade. Schade is niet altijd vermijdbaar of strafbaar. In een file belemmeren we anderen om door te rijden. Maar omdat we gelijkwaardig aan elkaar zijn, is het onvermijdelijk dat we soms tegelijk op de weg aanwezig zijn. Dit is een gevolg van met elkaar samenleven. Het positief omgaan met het effect dat we op elkaar hebben noemen we tolerantie of verdraagzaamheid.

Er zijn ook situaties waar die gelijkwaardigheid niet gerespecteerd wordt. De sterkere in kracht of aantal kan invloed uitoefenen op de keuzes die de ander maakt. Dit kan fysiek zijn, maar ook psychisch.

Fysiek geweld

Fysiek geweld kennen we allemaal. Je gebruikt je fysieke overmacht om te krijgen of doen wat je wilt. Vechten, verkrachten, vernielen. De daaruit volgende handelingen van de ander wordt niet meer in vrijheid gemaakt, maar wordt beïnvloed door het geweld. Dit is ook de term die je tegenkomt in krantenberichten: iemand is door geweld om het leven gekomen. Fysiek geweld is in onze samenleving alleen toegestaan aan diensten zoals de politie of de krijgsmacht. Een corrigerende tik of een pak op je broek wordt tegenwoordig niet meer geaccepteerd. Dit fysieke geweld is zichtbaar en verboden.

Psychisch geweld

Psychisch geweld is het uitoefenen van macht door niet fysieke acties. Het kan gaan om dreigen met fysiek geweld, uitschelden, pesten, stalken of vernederen maar ook indoctrinatie of manipulatie (zoals gaslighting). Dat schaadt mensen die niet meer doen wat ze zelf zouden willen, maar dat wat door de ander is beïnvloed.

Er zijn situaties waar mensen deze macht uitoefenen die niet onder psychisch geweld vallen. Onze opvoeding en onderwijs zijn gericht op het beïnvloeden van het gedrag van anderen om ze in staat te stellen verantwoordelijk om te gaan met hun rol in de samenleving, ze brengen ook geen schade toe.

Het probleem bij psychisch geweld is dat moeilijk te definiëren is en het dus ook nauwelijks herkend wordt. Amnesty International¹ noemt in dit verband ook dwingende controle zoals iemand isoleren van familie of vrienden, vernedering en bedreiging.

Op de site van huiselijk geweld² wordt dit gedefinieerd met aantasting van de persoonlijke integriteit. Dat kan leiden tot fysieke of psychische schade. Bij het Nederlands Jeugdinstituut³ wordt gesteld dat elke vorm die voor het kind bedreigend of gewelddadig is als kindermishandeling wordt gezien.

Psychisch geweld is dus een inbreuk maken op iemands integriteit of vrijheid van handelen door gebruik te maken van niet-fysieke machtsmiddelen, waarbij machtsverschil een grote rol speelt.

Ander geweld

Er blijven acties over die niet direct onder fysiek geweld of psychisch geweld vallen maar toch een ander beletten in de vrijheid van handelen of schade toebrengen. Bij pestgedrag zoals de toiletdeur blokkeren zodat je te laat in de les komt of een brommer voorzien van een extra hangslot waar de eigenaar de sleutel niet van heeft. Je kan een boef beletten de winkel te verlaten door voor de deur te staan. Het kan gepaard gaan met een dreiging, maar zelfs zonder dat forceer je iemand in de vrijheid van handelen.

Niemand aanraken, maar iemand wel beperken in zijn mogelijkheden, dat is dus schade toebrengen en daarmee een vorm van geweld. Het blokkeren van een weg, het belemmeren van de toegang tot een gebouw of het belemmeren van het opstijgen van vliegtuigen zijn dus vormen van geweld. Maar collectief bidden op de openbare weg die voor anderen daarmee ontoegankelijk wordt, valt daar net zo goed onder. Iemand anders belemmert je in de handelingen die jij wilt uitvoeren. Niet omdat we hetzelfde willen, bijvoorbeeld we willen allemaal van A naar B en we houden elkaar op in de file. Maar omdat de ander doelbewust mij mijn vrijheid van handelen wil ontnemen en dit door een fysieke blokkade afdwingt.

Dat is niet geweldloos.

1 https://www.amnesty.nl/actueel/nederland-stel-psychisch-geweld-expliciet-strafbaar

2 https://www.huiselijkgeweld.nl/vormen/emotioneel-geweld

3 https://www.nji.nl/kindermishandeling/wat-is-kindermishandeling

1 Liberale waarden

Het liberalisme is een filosofie en een politieke overtuiging. Een mens bepaalt zelf wat het goede leven is en moet ruimte krijgen om daar invulling aan te geven. Dat is het kernpunt van de vrijheid.

Maar de keuzes hebben gevolgen en wie de keuze maakt is verantwoordelijk voor de gevolgen. Of het nu gaat om het investeren in jezelf en zo meer mogelijkheden te krijgen voor een baan, of om de gevolgen voor anderen. Als lid van een samenleving houden we rekening met elkaar en zorgen dat onze keuzes voor anderen ook goed uitpakken. Omdat we de anderen ook in de tijd zien, is duurzaamheid een belangrijke component van verantwoordelijkheid. Laat de aarde schoner na dan we hem aantreffen.

John Stuart Mill heeft een boek geschreven “Over de vrijheid”. Een van zijn belangwekkende uitgangspunten is dat mensen rekening houden met elkaar. En ook dat we de samenleving tegen aanvallen of toegebrachte schade te verdedigen. Zo is de vrijheid van meningsuiting niet absoluut. De ander heeft niet het recht om niet beledigd te worden. Maar je mag ook geen schade toebrengen zoals ten onrechte “brand” roepen in een vol theater waar paniek kan ontstaan zonder dat er een aanwijsbare noodzaak is.

Ja. De vrijheid van meningsuiting gaat ver. Ooit bedoeld om mensen te beschermen die kritiek op de overheid hebben, vandaar dat het in de grondwet staat. Maar dat iets mag, wil niet zeggen dat het ook moet, of verstandig is.

Oorlogen worden begonnen om wat mensen zeggen. Huwelijken worden ontbonden om wat mensen zeggen. Relaties worden onmogelijk om wat mensen zeggen. De houding dat iedereen alles altijd zegt, zorgt zo voor een onleefbare samenleving.

Als ik aan gemeenteraadsleden vraagt wat ze in de raadsvergadering nu uiteindelijk doen, krijg ik uiteenlopende antwoorden. Debatteren, het college controleren, discussiëren, volkvertegenwoordigen maar pas na een tijdje komt het hoge woord eruit: we nemen besluiten.

Hoe vaak verandert de mening van een raadslid of fractie tijdens de gemeenteraadsvergadering? Zelden. Dus het debat in de raadsvergadering heeft niet als doel om de andere raadsleden te overtuigen maar om aan elkaar, het publiek (thuis) en de pers verantwoording af te leggen over de keuzes, over het stemgedrag. Ook kan je de andere partijen tot verantwoording roepen: hoe kan het dat jullie … terwijl in jullie verkiezingsprogramma staat …?

De hier beschreven situatie is (nog) hypothetisch. Gemeenten komen in de problemen, maar proberen nog steeds alles om door te gaan. Lasten verhogen, voorzieningen verlagen. Het kan lukken. Maar als het niet lukt …